Alle dagen feest in cyberspace

Marc van Oostendorp

Dit artikel verscheen ooit (1997?) in Emnet.

Als cyberspace een werkelijk bestaand land was, zou u er dan op vakantie gaan? Wie het boek 24 Hours in Cyberspace of de bijbehorende Web-site of CD-ROM heeft doorgebladerd, zal niet anders willen. In dit project van de bekende Amerikaanse fotograaf Rick Smolan zijn ruim 200.000 foto's verzameld die 150 fotografen wereldwijd op 8 februari 1996 hebben gemaakt. Een selectie van deze foto's verschijnen op de Web-site, in het boek en op een CD-ROM die met het boek gedistribueerd wordt en die de complete inhoud van de site bevat, tezamen met Netscape Navigator 2.0 voor een aantal computerplatforms en een videofilmpje over The Making Of 24 Hours In Cyberspace. Het zijn vrijwel zonder uitzondering foto's die een bijzonder soort enthousiasme uitstralen: wat gebeurt er veel op het Net! Wat is er veel mogelijk! Wat een zegeningen!

We zien een koptische kluizenaar in een immense woestijn. De man draagt sandalen en een donkere pij. In de verte zien we het silhouet van wat wel eens een boompje zou kunnen zijn. Verder liggen er in de wijde omtrek alleen zand en stenen. De man staat een beetje gebogen. In zijn handen heeft hij een Apple PowerBook. Volgens het onderschrift is dit Wadi Natrun in Egypte. De kluizenaar verstuurt elke week een e-mail aan enkele studenten in Michigan. Zo leren die studenten iets over het leven van deze monnik en over zijn cultuur.

We zien twee Indiaase vrouwen gehuld in roze kleden. Ze dragen samen een zeer groot stuk kraakhelder wit papier. Achter hen staat een derde vrouw in dezelfde klederdracht onder een boompje bij een tafeltje waarop nog meer van dergelijke enorme vellen papier liggen. Volgens het onderschrift werken deze vrouwen bij een kleine papierzeverij nabij New Delhi. Ze zijn met dit werk begonnen omdat uit online-onderzoek door een lokaal ontwikkelingsbureau was gebleken dat er een markt was (in het westen) voor handgeschept papier.

We zien een meisje uit St Petersburg dat bloemen krijgt van een Amerikaan die haar voor het eerst gezien heeft op het Net. We zien een Eskimo-jongen die er een tochtje met de hondenslee voor overheeft om te kunnen Web-surfen. We zien een Zuid-Afrikaanse man die een monitor op zijn hoofd draagt. En we zien een jongen een stickie roken in een Amsterdams Internet-café.

Het project heeft behoorlijk wat voeten in de aarde gehad. Na 24 uur was de eerste versie van de Web-site er al. In die tijd waren dus honderdduizenden foto's vanuit alle delen van de wereld verstuurd naar de 'centrale' van het project in San Francisco, was er een selectie uit die foto's en de bijbehorende verhalen gemaakt, en waren foto's en verhalen tot een Web-site gemaakt. Het project blijkt dan ook een paradepaardje van de complete Amerikanse grafische industrie. Kodak, Adobe, Netscape, Illustra, allemaal blijken ze hun steentje te hebben bijgedragen aan de verwerkelijking van de Web-site. Het jonge bedrijfje NetObjects leverde de software die gebruikt werd om de site op te bouwen en geldt sindsdien als de belangrijkste leverancier van dergelijke programmatuur in de wereld van de grafische vormgeving.

Het resultaat mag er vanuit esthetisch oogpunt zijn. De foto's zijn misschien geen kunstwerken, maar fraai en interessant zijn ze over het algemeen wel. Bovendien zijn ze zoals gezegd in eerste instantie erg enthousiasmerend. Toch blijft er bij wat langer bladeren een onbevredigd gevoel hangen.

Dat gevoel wordt in de eerste plaats veroorzaakt doordat het cyberspace van boek en Web-site uiteindelijk helemaal niet zo'n wereldwijde cultuur is als de makers kennelijk bedoelen. De meerderheid van de foto's portretteert een of meerdere Amerikanen. Nu kan men ter verdediging hiervan nog aanvoeren dat Amerika nu eenmaal de meest ingeplugde natie ter wereld is, maar dat verklaart dan nog niet waarom foto's van buitenlanders over het algemeen uitgaan van een vrij cliché-matig beeld van het desbetreffende deel van de wereldbevolking. Vrouwen in India lopen in roze gewaden. Tibetanen zijn monniken. Afrikanen vervoeren voorwerpen door ze op hun hoofd te tillen. Amsterdammers roken hash. Ook in dit opzicht lijken boek en site overigens sterk op reisfolders: ze gaan uit van eenvoudige pictoriale clichés om de reislustige klant niet al meteen al te veel aan het denken te zetten.

Daar komt nog bij dat de afgebeelde foto's ook helemaal niet zo'n dwarsdoorsnede geven van het gewone dagelijkse leven online als wel gepretendeerd wordt. Bijna iedereen lijkt wel met prachtige positieve dingen bezig op het Internet. Er is slechts één duidelijke uitzondering: er staan twee foto's van de fanatieke neonazi Ernst Zündel in het boek. Beide portretten worden echter tot op zekere hoogte geneutraliseerd doordat ze geflankeerd worden door foto's van duidelijke tegenstanders van Zündel en bovendien doordat in de begeleidende tekst beroep wordt gedaan op de vrijheid van meningsuiting.

De alledaagse treurnis komt in ieder geval niet voor in het Cyberspace van Smolan en de zijnen. De duistere figuur die zijn vertier zoekt in de archieven van alt.sex.bestiality of de persoon die zijn dagen vult met volstorten van andermans elektronisch-postbusje met scheldbrieven, zult u in dit project vergeefs zoeken, evenals het echtpaar dat een online-winkeltje is begonnen dat binnen twee weken failliet ging, de vrouw met de door niemand bezochte homepage of de jongen en het meisje dat elkaar ontmoetten tijdens het chatten en elkaar bij de eerste 'echte' ontmoeting al letterlijk in de haren vlogen. Het verhaal van 24 Hours bestaat eigenlijk louter en alleen uit successen. Ook daarin is dat verhaal overigens natuurlijk behoorlijk Amerikaans. En ook daarin lijkt het behoorlijk op een reisfolder, waarin immers ook geen melding wordt gemaakt van de lepralijders en de bedelaars in de te bezoeken steden.

Toch heeft het project alles bij elkaar een aardig prentenboek opgeleverd, benevens een elektronisch equivalent ervan. Deze recensent heeft een paar genoeglijke uurtjes besteed met bladeren, lezen en kijken. Hij vergat bijna zelf te surfen. Maar hij is dan ook zo iemand die liever reisfolders leest dan zelf naar al die exotische oorden af te reizen.